حسین کوچکیان فرد
از مفاهیمی که طی دهه های اخیر از سوی پژوهشگران حوزه علوم اجتماعی بویژه جامعه شناسی و به منظور بیان پاره ای از رفتاری های انسان در مطالعه فرهنگی جوامع مختلف بشری مورد نظر واقع شده است مفهوم سبک زندگی می باشد و دایره بکارگیری آن تا جایی رواج یافته که جایگزین بسیاری از مفاهیم و واژه های سنتی در تحلیل رفتار فردی و اجتماعی شده است .
سبک زندگی مبتنی بر الگوهای قابل شناسایی از رفتاری است که از طریق فعل و انفعال بین ویژگی های شخصی ، تعاملات اجتماعی و شرایط اقتصادی و اجتماعی و محیط زندگی فرد تعیین می شود . از این رو اصطلاح سبک زندگی قرابت نزدیکی با مجموعه ای از مفاهیم اجتماعی مانند جامعه ، فرهنگ ، ذهن ، رفتار ، معنا ، شخصیت ، محیط ، وراثت ، نیاز ، سابقه ، مد ، منزلت و سنت دارد ، همچنین مفهوم سبک زندگی از یک سو جزیی ترین رویدادهای حیات بشر و از سوی دیگر تا اعماق وجود آدمی را در بر می گیرد در نتیجه شامل همه ابعاد وجود اجتماعی و عمیقآَ ضمیر فردی می شود .
سبک زندگی را می توان به مجموعه ای به نسبت جامع از عملکردهایی تعبیر کرد که فرد آن را به کار می گیرد زیرا رفتارهای هر فرد نه تنها بیانگر نیازهای او بلکه تصویر خاصی از اندیشه و هویت شخصی وی نیز محسوب می شود .
درگذشته فرد کمتر از حق انتخاب برخوردار بود و در فرهنگ سنتی عملاَ گزینشی وجود نداشت و این سنت و رسوم جامعه بود که برنامه های از پیش تعیین شده را بر افراد تعیین می کرد و در عمل نوعی جبر پنهان وجود داشت اما با گذشت ایام و پیشرفت وسایل ارتباط جمعی اشخاص به شکلی آگاهی از خود و جهان نایل شده اند که برای زندگی فردی و اجتماعی خود نوعی حق انتخاب قایل می شوند و به این ترتیب سبک زندگی وابسته به انتخاب و انتخاب وابسته به اطلاعات است و اطلاعات نیز به نوبه خود محصولی از فرایند ارتباطات است و این ارتباطات می تواند میان فردی یا رسانه ای باشد ، رابطه رسانه ها و سبک زندگی چرخه ای به هم پیوسته و متقابل است . رسانه ها سبک زندگی جدید حیات را پیش روی انسان قرار می دهند و انسان ها از طریق آن با خواسته ها و نیازهای جدید و سبک زندگی نوین آشنا می شوند . رسانه ها از طریق بمباران و هجوم اطلاعات ، فرهنگ مصرف گرا و مصرف فرهنگ را برجسته می سازند و در عین حال حوزه فرهنگ را وسعت و غنی می بخشند .
تبلور رسانه های جمعی را امروزه می توان در رادیو ، تلویزیون ، ماهواره ، سایت ، وبلاگ ، شبکه های اجتماعی ، موزه ، تالار گفتگو و ده ها نوع دیگر از محصولات فرهنگی ، فضایی(مجازی) مشاهده کرد که همه پیرامون فرد جمع می شوند و بخش مهمی از عمر و وقت او را به آنها اختصاص می دهند و از این طریق سبکی از زندگی را شکل می دهند که تا اعماق وجود فرد ، خانواده و جامعه نفوذ می کند .
الگوها و محدوده ها
برای سبک زندگی در عصر حاضر الگوهای متنوعی وجود دارد که از آن جمله اند : سبک زندگی روستایی یا شهری ، سنتی یا مدرن ، مصرف گرایانه یا تولیدی ، دخترانه یا پسرانه ، زاهدانه یا عاشقانه ، فرد محور یا جمعی ، ایرانی یا غربی ، بالای شهر یا پایین شهر ، خشونت محور یا عاطفی ، فمینیستی ، ی ، پلیسی ، طبقاتی ، رفاه طلب ، جهان وطنانه ، بسیجی ، توده وار ، قوم گرایانه ، مدگرا ، شیطانی ، خطر پذیر ، مهاجران ، قدرت گرا ، اوقات فراغت ، ارزش مدار و توحیدی .
سبک زندگی در حوزه ها و محدوده های وسیعی نفوذ می کند از جمله : مدیریت تصمیم گیری ، شاخص های شناختی ، اخلاق اجتماعی ، معاشرت ، پوشش ، آرایش ، مد ، غذا و تغذیه ، آشپزی ، معماری ، دکوراسیون داخلی ، طراحی صنعتی ، تفریح و گردشگری ، استفاده از جواهرات ، تندرستی ، ارتباطات گفتاری ، محیط زیست ، کسب و کار ، روابط شویی ، شغل ، سخن گفتن ، گذران اوقات فراغت ، الگوی مصرف ، شیوه راه رفتن ، طریقه حرف زدن و مدیریت احساس ها .
سبک زندگی جدید منشاء بیماری های جوامع بشری
در حال حاضر بشر با بیماری های مختلف ناشی از سبک زندگی جدید روبرو است و این سبک زندگی حتی نحوه سخن گفتن انسان ها را تغییر داده است . شبکه های اجتماعی نظیر تلگرام ، فیس نوک و ماهواره با عرضه امکانات نوین انسان ها را به سمت رفتارهای نا به هنجار سوق داده است به طوری که بسیاری از انحراف های اجتماعی همچون طلاق ، اعتیاد ، خودکشی ، سرقت مسلحانه ، آدم ربایی ، جرایم سازمان یافته ، جرایم اینترنتی ، قاچاق انسان و کودک آزاری که معلول شیوه زندگی اجتماعی در جوامع جدید است ، محصول آن می باشد .
در عصر معاصر خانواده ها با آسیب های عدیده ای روبرو هستند مانند مشاجره ، ضرب و شتم ، فرزند آزاری ، رضایت نداشتن ، مشکلات جنسی ، خیانت و تجمل گرایی که بسیاری از آنها در اثر اتخاذ الگوی نادرست زیستن به وجود می آیند .
شیوه نادرست گذران اوقات فراغت از موارد دیگر بیماری های سبک زندگی مدرن است . همچنین می توان به موارد دیگری مانند مدگرایی ، آرایش های نامشروع ، بد پوشی ، تغییر در شکل و شیوه خوردن و آشامیدن ، ترویج فرهنگ فست فود ، افزایش بیمای های مقاربتی و ایدز ، کاستن از میزان کار مفید ، کمبود کیفیت کار ، ارائه الگوی نامناسب معماری و شهرسازی ، پرخاشگری ، آزار رسانی کلامی ، عیب جویی ، محرومیت و حرمت شکنی اشاره کرد .
الگوهای سبک زندگی مدرن علی رغم فرصت ها و امکاناتی که در اختیار بشر قرار داده است بیماری ها و آسیب های متعددی را به همراه آورده است . اسلام به عنوان آخرین و برترین دین الهی ، الگوها و مدل های متعال و جامعی را در اختیار انسان قرار می دهد تا آدمی بتواند ضمن رهایی از تهدیدها و آسیب ها به سعادت دنیوی و اخروی دست یابد .
نقش دین در ایجاد سبک زندگی
در دوران معاصر بخش قابل توجه ای از مطالعات بر روی سبک زندگی در زمینه مهارت و فنون زندگی به نقش دین در سبک زندگی بازگشت می کند . یکی از مهم ترین ابعاد مفهوم سبک زندگی به این موضوع می پردازد که دین توانایی آن را دارد تا به عنوان نیرویی برتر نقشی حیاتی در الگوی حیات و نحوه زیستن انسان ها بر روی زمین ایفا کند در این برداشت ، دین به عنوان نظامی از باورها ، ارزش ها و رفتارها می تواند به آدمی برای دستیابی به سبکی الهی در زندگی کمک کند .
در این میان اسلام از جایگاه برجسته ای در ارایه سبک زندگی برخوردار است . براساس معارف عمیق اسلامی که ریشه در آیات الهی از طریق قرآن ، سیره نبی مکرم اسلام(ص) و ائمه هدی(ع) ، احادیث معتبر و ادعیه و زیارت نامه ها دارد ، می توان الگویی برای سبک زندگی در این جهان پرتلاطم تعریف کرد به گونه ای که آدمی را آماده ورود به زندگی ابدی و زیستن بی پایان کند . مفاهیم مربوط به سبک زندگی در منابع اسلامی فراوان است اما به ندرت استخراج و به جامعه خصوصاَ جوانان عرضه شده است .
در اسلام سبک زندگی مطلوب متناسب با تعالیم و آموزه های نبوی(ص) و ائمه (ع) و در چارچوب دیدگاه ارتباطی تنظیم می شود و دیدگاه ارتباطی دیدگاهی روان شناختی از شخصیت انسان است که براساس آن شناخت شخصیت از طریق شناخت نوع ارتباط هایی که فرد با خود ، خداوند ، دیگر انسان ها و طبیعت برقرار می کند میسر می شود . این دیدگاه با یک رویکرد تحولی نوع ارتباط های چهارگانه فوق را در مراحل مختلف رشد تشریح و جهت گیری های فردی را معین می کند .
سبک زندگی زمانی مطلوب و متناسب با ارزش های اسلامی است که فرد به تمام روابط چهارگانه (ارتباط با خدا ، خود ، دیگران و طبیعت) توجه داشته باشد و اهمیت هریک از این تعاملات را در چارچوبی که دستورات اسلامی مشخص کرده اند مد نظر داشته باشد و نسبت به آنها غفلت نورزد . اگر بپذیرم که تمامیت شخصیت هر فرد نتیجه سبک زندگی است که او آگاهانه برای خویش انتخاب کرده است به اهمیت اصلاح سبک زندگی پی خواهیم برد چرا که طبیعت اولیه انسان پاک و شکل نگرفته است و ما با جهت گیری مناسب از طریق سبک زندگی می توانیم آن را در جهت تکامل فردی و اجتماعی هدایت کنیم تا آنجا که زندگی فرد از طریق انتخاب سبک زندگی مصداق این آیه شریف شود : "قُلْ إِنَّ صَلَاتِی وَنُسُکِی وَمَحْیَایَ وَمَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ"(
الأنعام:162)
در همین راستا رهبر انقلاب در23 مهر ماه 1391، فرمودند:
"پیشرفت در علم و صنعت و اقتصاد
و ت که بُعد ابزاری تمدن اسلامی را شکل می دهد وسیله ای است برای دستیابی به
سبک و فرهنگ صحیح زندگی و رسیدن به آرامش، امنیت، تعالی و پیشرفت حقیقی. "
ایشان، مفهوم پیشرفت را تداعی کننده حرکت و راه دانستند و می افزایند: در هر
برداشتی (چه مادی و چه معنوی) از مفهوم توقف ناپذیر پیشرفت،سبک زندگی، رفتار
اجتماعی و شیوه زیستن اهمیت فراوانی دارد. ( منبع،
پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری با آدرس) . 3
نقل و استفاده از مطالب با ذکر منبع و رعایت قوانین مربوط به کپی‌رایت آزاد است
) مشتاق دریافت نظرات شما گرامیان : (hkfard@gmail.com
درباره این سایت